Oranjebloemen

Uit politierapporten van de gemeente Apeldoorn blijkt dat er regelmatig incidenten zijn waarbij Joden worden beschuldigd van het overtreden van anti-Joodse bepalingen. Tegelijkertijd ontstaat er verzet, zowel in Apeldoorn als in de rest van Nederland, op kleine en grote schaal. In dit blog richt ik me op de kleinere, ongewapende vormen van verzet.

In het eerste deel las u over de oranjekleurige bloemen die inwoners van Apeldoorn in een vaas op de vensterbanken van hun woning plaatsen en over het niet-Joodse netwerk dat voor Joodse inwoners meubels, boeken, geld en sieraden in huizen verborgen hield in de hoop dat de Joden op een dag ‘uit het Oosten’ terug zouden keren.

Daarnaast wordt door de politie en de bezetter regelmatig opgemerkt dat de letter W, verwijzend naar koningin Wilhelmina en voorzien van een kroontje erboven, op het wegdek is gekalkt. Bij het hek van Paleis Het Loo verschijnt de leus: "Weg met Hitler, rotmof", en op een andere plaats wordt aan "Mussert wint" het woord "nooit" toegevoegd. Op het Emmaplein staat geschreven: "Oranje moet je liefhebben." De gemeentereiniging wordt verzocht het wegdek snel te ontdoen van deze teksten en symbolen.

Ook kinderen en jongeren doen mee aan dit ongewapende protest. Sommigen zingen het Wilhelmus op straat, fietsen rond met oranje of rood-wit-blauwe vlaggetjes aan hun fiets. Op 15 mei 1941 ontstaat er een volksoploop bij het postkantoor: hopman van de WA, Timmermans, pakt het rood-wit-blauwe vlaggetje van de fiets van een veertienjarige jongen, die het daarop uit de zak van de hopman terugpakt. Het leidt tot een worsteling. Ook op andere momenten worden fietsdecoraties in beslag genomen waarbij het er soms ruw aan toegaat.

Andere Apeldoorners dragen een lucifer met de oranje zwavelkop omhoog gericht in hun kleding. Honden krijgen een oranje strikje om hun hals. De Sicherheitsdienst eist van de politie dat er actie wordt ondernomen. Bij overtredingen door hondenbezitters moeten de politieagenten de identiteitspapieren innemen en deze, met een notitie van de overtreding, overhandigen aan de SD.

Een opvallend incident is een verbaal protest langs de weg tijdens een begrafenisstoet van een NSB-lid naar de begraafplaats. Hoewel het geen massaal spreekkoor zal zijn geweest, was het duidelijk hoorbaar en zal het als een tegengeluid door de stoet zijn ontvangen.

Ondertussen is er een strijd gaande tussen de NSB van Mussert en de NSNAP (Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij). Hoewel de NSNAP vergelijkbaar is met de NSB, kent deze partij veel interne onrust en is er rivaliteit met de NSB. Beide partijen proberen de gunst van Rijkscommissaris voor Nederland, Arthur Seyss-Inquart, aan hun zijde te krijgen. Daarnaast wedijveren zij door het plaatsen van leuzen op muren en het wegdek en door elkaars leuzen en symbolen over te schilderen. In de dagrapportage van Apeldoorn staat op 20 september 1941 dat er namens Seyss-Inquart een telegram is verzonden. Een citaat: “... dat terstond ieder schilderen en uitwisselen der leuzen der beide partijen achterwege moet blijven. Deze beschikking behoort terstond door de Nederlandsche Politie te worden gehandhaafd.”

Uiteindelijk worden de afgesplitste NSNAP-groeperingen gedwongen zich bij de NSB aan te sluiten. Alle andere nationaal socialistische partijen worden in oktober 1941 verboden. Dit is ook de maand waarin de eerste Joden uit Apeldoorn naar Mauthausen worden gedeporteerd. Geen van hen overleeft deze verschrikking.

In 1942 neemt de Jodenvervolging sterk toe. In juni van dat jaar beginnen de massale deportaties naar het Oosten. Alleen al in het dorp Apeldoorn komen 424 Joden om het leven. Sommigen kiezen de dood om aan deportatie te ontkomen, terwijl de overigen worden omgebracht in werk- en vernietigingskampen.