Herinneringen van 75 jaar geleden

De druk waaronder wij leven wordt onhoudbaar. Geen mens is veilig, zijn bestaan, zijn bezit, zijn leven wordt bedreigd. Dagelijks worden duizenden mensen weggevoerd naar kampen in het eigen land, naar Duitsland, naar Polen. De Jodenvervolgingen nemen een omvang aan als nooit in de geschiedenis bekend. Niet slechts de Duitsers voeren hun schrikbewind, ook 'Nederlanders' (NSB -ers) verraders van hun volk, gaan zich aan geweld jegens landgenoten te buiten. Hun houding, vooral tegenover joden, is bepaald beestachtig. Mishandelingen en berovingen zijn aan de orde van de dag.

God geve dat aan hun macht spoedig een eind komt. Lang mag het niet meer duren of wij worden geheel vernietigd. Maar we verliezen niet de hoop. Er komt een betere tijd. Duitsland zal ineenstorten. Het regiem van Hitler en zijn trawanten zal vernietigd worden. Diep onder de indruk van dit alles schreef ik mijn gedichtjes die, ik weet het, geen aanspraak mogen maken op literaire waarde. Mogen ze, in betere tijden, dienen om een indruk te krijgen van wat ons, in het oorlogsjaar 1942 heeft beroerd. Apeldoorn, juli 1942. H. Nieweg.

Herman Nieweg. Hij probeerde gedurende de oorlog zijn gedachten van zich af te schrijven. Bron: Joods Cultureel Kwartier.

's Morgens staan we om 7.30 uur op, gaan naar beneden [om] een kopje thee drinken. Ik ruim de kamers op en maak de bedden op terwijl moeder erop uit trekt om eten, vlees en kolen te regelen, wat enorm veel werk is. 's Middags ga ik vaak met de fiets naar de boerderijen voor kippen, fruit, groenten en aardappelen, want die mogen we niet meer op de markt kopen.

We hopen dat het hier niet erger wordt, dan komen we met een beetje geluk de laatste jaren door. We zijn toevallig op een ongunstige tijd ter wereld gekomen, dat is alles. Deze vreselijke oorlog heeft veel veranderingen met zich meegebracht.

Abraham Weiss en Frouwktje Weiss-Duitscher aan hun (stief)dochter Ida Spiegel-Weiss.

Rachel schrijft een brief waarin ze schrijft over de aanstaande ontruiming van het Apeldoornsche Bosch, of dit briefje geschreven is in de uren voorafgaande aan de ontruiming is onbekend gebleven, echter lijkt de lengte en de inhoud wel te verwijzen naar een haastig moment, rondom de omsingeling van het Apeldoornsche Bosch. Ze schrijft: Lieve man, Ik denk wel dat ik mee moet. Heel het Bosch met zijn bewoners, het personeel gaat naar Westerbork.

Als je mij schrijven wil moet je duidelijk schrijven. Maar eerst zal ik je laten weten welk barak ik kom, dan moet altijd de geboortedatum er ook op staan. Nu liefste, houd je goed. God geven dat we weer spoedig bij elkaar mogen komen, met onze kinderen weer om ons heen. In haast, dag lieve man, ik denk de hele nacht en dag aan je. Heel veel kusjes van altijd liefh. [lees: liefhebbende], Chel.

Rachel Prins-Hes schrijft aan haar man Bension Levie Hes die in het ziekenhuis ligt. Bron: Stadsarchief Amsterdam.

Op 10 januari 1943 sturen de zussenTherese en Alwine vanuit huis een brief aan mevrouw de Vries uit Haarlem, hun vriendin en ook hun vroegere buurvrouw. Ze schrijven: “Vanuit onze nieuwe kennissenkring zijn al veel mensen weg naar Westerbork of Polen.”

En: “Ons gaat het anders tamelijk goed, als er niet deze onzekerheid was weggestuurd te worden. Wij leven alleen maar in de hoop dat deze vreselijke oorlog gauw te eind gaat, anders kan men niet meer staande te zien.” De brief lijkt op een soort afscheid, want er wordt elkaar het beste toegewenst en aan iedereen de groeten gedaan. Ook aan de manier van schrijven is te merken dat het een laatste bericht zou kunnen zijn.

De zussen Alwine Koekoek-Rothschild en Therese Alpern-Rothschild.

De Joden die hebben ’t weer eens gedaan zo is het, de eeuwen door, altijd gegaan. Als zorgen kwellen voor ’t dagelijks brood. Dan is dat de schuld van de eeuwige Jood. Als stormen woeden en schepen vergaan dan hebben dat zeker de Joden gedaan. En gaat op de beurs de notering omlaag het aanbod is groot en gering is de vraag, de koffie is flauw en de olie is mat de handel die koopt niet, de handel is zat dan is het wel zeker, dan is ’t gewis…. dat daarvoor de Jood weer aansprakelijk is.

En brengt de verkiezing de linksen gewin dan hebben de Joden de hand daar weer in. Als Duitsland een greep naar koloniën doet en daarbij van Eng’land bezwaren ontmoet. Als Rusland met China een handelspact sluit. Als Duitsland in Polen op tegenstand stuit. Als Ribbentrop ijlings Turkije bezoekt en hij heeft geen enkel succesje geboekt terwijl minister Eden naar Londen weer gaat en daar z’n succes met Sir Churchill bepraat dan is ’t weer zeker, je kunt er op aan, dat hebben de Joden dan weer eens gedaan.

Herman Nieweg. Hij probeerde gedurende de oorlog zijn gedachten van zich af te schrijven. Bron: Joods Cultureel Kwartier.