Een emotionele zoektocht
Mijn overgrootvader Heiman Sanders Leefsma (Gorredijk, 1854) was het achtste en laatste kind van Sander-Alexander Heimans Levi Leefsma en Betje Davids Kalf. Heiman trouwt in 1877 met Magalina Mossel.
Het echtpaar bracht 14 kinderen ter wereld in Gorredijk, onder wie een doodgeboren jongetje. Van de overgebleven kinderen zijn er vijf omgekomen in de oorlog (Izaak, Henrietta, Gerrit, Jozef en Esther).
Heiman Leefsma had een manufacturenwinkel en zette regelmatig advertenties in de plaatselijke krant. Op 21 mei 1904 adverteerde hij in het Nieuwsblad van Friesland dat hij een partij lappen had ontvangen met de volgende waarschuwing: “Let op: Bij dezen maak ik bekend dat mijn zoons niet met paard en wagen venten maar wel met een handkar met Manufacturen, waarop de naam LEEFSMA duidelijk staat.” Hij stond goed bekend en was bang dat daar afbreuk aan zou worden gedaan door anderen die zijn goede naam misbruikten.
Na lange tijd in Gorredijk te hebben gewoond, besloot hij echter op 62-jarige leeftijd de zaak aan twee zonen over te dragen en naar Apeldoorn te verhuizen. In de nazomer van 1916 vertrokken Heiman en Magalina met hun dochters Henriëtta en Esther naar de Rosariumstraat 55 (tegenwoordig Hofdwarsstraat 9).
Misschien was het feit dat zijn zoon Alexander eerder met zijn gezin naar Apeldoorn was verhuisd de aanzet geweest. Mijn overgrootmoeder Magalina is op 3 november 1932 gestorven, een maand na haar 79ste verjaardag. Heiman, die een jaar jonger was, bleef toen alleen achter in de Rosariumstraat. Wat er daarna met hem is gebeurd, is mij jarenlang een raadsel gebleven.
Aangezien mijn grootouders kort voor en na mijn geboorte in 1941 zijn overleden, had ik nooit bij de mogelijkheid stilgestaan dat mijn overgrootvader hen zou hebben overleefd. Ik ken mijn grootouders alleen van foto’s en uit verhalen, maar van mijn overgrootouders, de Apeldoornse Heiman Leefsma, wist ik helemaal niets, tot ik na de dood van een naast familielid in 2008 een foto van hen in handen kreeg.
Dat spoorde mij aan om meer onderzoek te doen. Ik kwam tot de trieste ontdekking dat Heiman Leefsma als vermist opgegeven werd tijdens de Holocaust. De profielpagina op Joods Monument leek dit toen te bevestigen. Een redacteur heeft zijn pagina met de foto en extra informatie kunnen aanvullen.
Volgens zijn persoonskaart zou Heiman Leefsma op 15 april 1943 naar Duitsland gedeporteerd zijn, hoewel hij niet uitgeschreven was uit het bevolkingsregister. De gemeente Apeldoorn heeft een formulier van de Oorlogsgravenstichting (afd. Duitsland) voor Heiman Leefsma. De vraag ‘Overleden op?’ werd daarop beantwoord met de datum ‘20/2 1943’ en vervolgens weer doorgehaald. Op de vraag ‘Ging betrokkene gedwongen naar Duitsland?’ werd het antwoord ‘15/4 1943 Dld [Duitsland]’ gegeven. Onderaan was de opmerking “Geen overl. akte gevonden” toegevoegd.
Zijn laatst bekende adres werd op dit formulier vermeld als Rosariumstraat 55, wat in het bevolkingsregister en op zijn pagina op Joods Monument bevestigd werd. Werd hij vandaar gedeporteerd en zo ja waarheen? Had hij misschien een onderduikadres gevonden hebben? Was hij daar overleden en in de tuin begraven? Ik kon mij bijna niet iets anders voorstellen dan dat iemand van ver in de tachtig een normale dood zou zijn gestorven.
Was hij in zijn laatste jaren nog omringd door zijn familie in Apeldoorn? Zijn dochter Henrietta Herz-Leefsma was in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 uit haar huis gehaald. Het lot van zijn schoondochter Henriëtta Leefsma-Godschalk was op dat moment nog immer onbekend. Zijn kleinzoon Salomon Leefsma is op 30 april 1943 in Auschwitz omgekomen.
