Burgemeester Den Besten en de Joden
Gastblog door Jan de Roos en Thea de Roos-van Rooden, auteurs van het in 2010 verschenen boek Moed en Overmoed. Een biografie van burgemeester Dirk Frans Pont (1893-1963). In 2010 schreven zij ook een artikel over zijn voorganger: Cornelis den Besten.
Cornelis den Besten was 47 jaar oud toen Rijkscommissaris Seyss-Inquart hem in juni 1941 benoemde tot burgemeester van Apeldoorn. Hij volgde Cypriaan Quarles van Ufford op die wegens zijn anti-Duitse houding door de bezetter was ontslagen. De jurist Den Besten, Fries van geboorte, was sinds 1933 lid van de NSB, maar een scherpslijper was hij niet. Op het raadhuis werd hij ‘De Kwaadsteniet’ genoemd.
Het bekladden van huizen van Joden en het vernielen en in brand steken van de synagoge aan de Paslaan in de zomer van 1941 waren het dieptepunt van zijn burgemeesterschap. Er zijn echter geen aanwijzingen dat Den Besten bij deze wandaden betrokken was. De acties waren het werk van enkele NSB’ers onder aanvoering van fotograaf Sytze Brusse. Zij werden ‘gedekt’ door politiechef Johan Meijer, een felle antisemiet, die Den Besten een steunpilaar van Joden noemde.
Seyss-Inquart ontsloeg Den Besten al na een jaar. Aanleiding was een bezoek van de burgemeester en zijn vrouw Johanna aan het Ugchelse echtpaar Alfred en Anna Vega. Alfred Vega, eigenaar van een hoenderpark, was van Portugees-Joodse afkomst. Zijn niet-Joodse vrouw was bevriend met mevrouw Den Besten. Tijdens het bezoek van het burgemeestersechtpaar aan de familie Vega reed er plotseling een Duitse vrachtauto voor, waarin Sytze Brusse, twee Apeldoornse politieagenten en enkele NSB’ers zaten. Onder leiding van Brusse werd het huis doorzocht en werden diverse spullen meegenomen. Vega en zijn vrouw werden gekleineerd en er werd een houten beeld van koningin Wilhelmina omver geworpen. Den Besten en zijn vrouw vluchtten de tuin in. Het leek erop dat Vega zou worden gearresteerd maar nadat Den Besten met Brusse had gesproken, werd Vega ongemoeid gelaten.
De volgende avond reed de vrachtwagen opnieuw voor. Weer drong Brusse de woning binnen en begon spullen van het echtpaar Vega op de vrachtwagen te laden. Vega, bang dat hij gearresteerd en gemarteld zou worden, nam snel een hoeveelheid gif in. Hij raakte daardoor buiten bewustzijn. Brusse schrok daarvan, laadde haastig de geroofde spullen weer van de vrachtauto en vertrok. Pas na drie dagen kwam Vega weer bij bewustzijn. Hij was daarna nog een half jaar ziek.
Jan en Thea de Roos
