In de dood gevlucht
In een aantal blogs geef ik u een kijkje achter de schermen van het Apeldoornse politiekorps in oorlogstijd. In twee blogs in deze serie besteed ik aandacht aan de dorpelingen die geen andere uitweg zagen dan een vlucht in de dood. Deel I ging over het echtpaar De Groot.
De politierapporten van Apeldoorn geven een beeld van de jaren veertig van de vorige eeuw. Tussen de meldingen die over de Jodenvervolging gaan, staan ook zaken van een hele andere orde. Ik lees over burenruzies, van de waslijn ontvreemde kleding en meldingen van uitgeleende, maar nooit teruggeven, stoelen. Ook lees ik notities over mensen die in Apeldoorn de trein hebben gemist en niet meer thuis kunnen komen en hoe zij voor een nacht onderdak krijgen op het politiebureau. Er staan ook berichten tussen over niet-Joodse mannen die in kamp Vught of in een in het buitenland gesitueerd kamp zijn omgekomen. Aan de dienders de taak om deze boodschap aan de nabestaanden over te brengen.
Tussen alle dagrapporten van januari 1943 valt een een korte vermelding over de dood van Abraham Wolf (Borger, 1877) op: ‘Wordt kennisgegeven dat de bewoner van Jachtlaan 25, genaamd Wolf (niet arisch) zich van het leven heeft beroofd. Meer behelst de melding feitelijk niet. In het hierop volgende zinnetje wordt enkel kenbaar gemaakt welke politieagent ter plaatse het proces-verbaal zal gaan opmaken.
Onderzoek levert meer op: Abraham Wolf studeert af als veearts en werkt ook decennialang als veearts. Hij huwt de niet-Joodse Grietje Harms en hun dochter overlijdt enkele dagen na de geboorte. Het echtpaar krijgt geen andere kinderen. Rond de Grote Oorlog publiceert Abraham, één, maar mogelijk ook een tweede, wetenschappelijk onderzoek naar ziektes en aandoeningen bij paarden. Het is goed mogelijk dat het niet bij deze publicatie(s) is gebleven. Na zijn pensionering verhuist het echtpaar naar Apeldoorn. Hier kan Abraham slechts vier jaar van zijn pensionering genieten want nazi-Duitsland valt Nederland binnen.
Het In Memoriam dat in oktober 1945 in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verschijnt is geschreven door een bevriende dierenarts uit Apeldoorn: Reeds in het begin der Duitse overheersing zag hij de toekomst donker in, speciaal voor zijn oud-geloofsgenoten. Wat hen werd aangedaan griefde hem zeer, als was hij door zijn gemengd huwelijk voor veel leed voorlopig gevrijwaard. Met enkele andere kennissen hebben wij alles in het werk gesteld om hem op te beuren en moed in te spreken’. Abraham blijft het moeilijk hebben en wordt door de schrijver depressief genoemd. Hij licht toe: ‘Dit nam in een dergelijke mate toe, dat zijn vrouw het raadzaam vond, hem zo min mogelijk alleen te laten. Begin 1943 kwam hem ter ore, dat ook de gemengde huwelijken gevaar liepen en naar Amsterdam zouden worden overgebracht. Vanaf dat ogenblik was hij geheel een gebroken man’. Verderop: ‘Toen nu zijn vrouw op 22 januari 1943 [lees: 21 januari 1943] na een korte afwezigheid terugkeerde, vond zij de gaskraan geopend en had zich datgene voltrokken wat wij reeds enige tijd gevreesd hadden. Voor zijn echtgenote, die onder alle omstandigheden lief en leed met hem gedeeld had, was dit een buitengewoon zware slag. Aan zijn gelukkig huwelijk was op wrede manier een eind gekomen. Hij rust in vrede’.
Bij het echtpaar De Groot weet ik niet op welke manier zij onder de Jodenvervolging hebben geleden. Het blijft onduidelijk hoe zij zich in de laatste jaren, maanden, dagen en uren hebben gevoeld en welke effect het antisemitisme op hun leven heeft gehad. Door de getuigenis van de vriend van Abraham Wolf lees ik over een neerwaartse spiraal, een sociaal netwerk dat de signalen herkenden, maar niet kon voorkomen dat Abraham Wolf geen andere uitweg zag dan een vlucht in de dood.
Roeland Oudejans-Albers
