.jpg)
Ik heb een steen gelegd
“…Omdat, door het leggen van die ene steen, de stroom nooit meer dezelfde weg zal gaan.”
Vrij naar: Bram Vermeulen, ‘de Steen’
In de relatief korte periode dat ik onderdeel mag zijn van de Apeldoornse politiek is er één onderdeel dat permanent indruk maakt. Dat regelmatig in verschillende vormen haar opwachting maakt in de debatten. Dat jaarlijks enkele bijzondere data kent en dat ook in niet-politieke bijeenkomsten altijd raakt. Ik heb het dan over het herdenken van slachtoffers en gevolgen van de oorlogen die gevoerd zijn.
Al lang geleden werd ik gevraagd mijn gedachten op te schrijven voor de stichting Gedenkstenen Joods Apeldoorn. Aan die belofte houd ik me, in de maand januari 2024 waarin wederom stilgestaan wordt bij de brute ontruiming door de bezetter van de Joods-psychiatrisch instelling Het Apeldoornsche Bosch in de nacht van 21 op 22 januari. In deze nacht in 1943 werden ruim 1300 mensen afgevoerd naar Auschwitz, waar niemand van terugkeerde…
Dit jaar wordt het Herinneringscentrum aan de Zutphensestraat in Apeldoorn uitgebreid en wordt recht gedaan aan dit verschrikkelijke verhaal van één van de grootste deportaties van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Ik leerde pas op latere leeftijd over deze gebeurtenis en ben blij dat de Apeldoornse politiek het initiatief ondersteunt om deze geschiedenis te blijven vertellen; op scholen, in projecten en educatie van en door CODA en door het Herinneringscentrum het formaat te geven dat het verdient.
Maar in het nadenken over deze geschiedenis dacht ik aan meer dan alleen Het Apeldoornsche Bosch omdat vele malen slachtoffers van de oorlog ‘voorbijkwamen’ in de raadszaal van de gemeente. In een indrukwekkende behandeling sprak ik in juni 2022 over het onderzoek naar Joods vastgoed in Apeldoorn, vastgoed dat in de oorlog gedwongen van eigenaar was gewisseld en waarbij de rol van gemeente en overheid werd belicht. Ook in Apeldoorn zijn vele huizen ontruimd en in andere handen overgegaan. Je staat er niet bij stil.
Tijdens de voorbereiding van die bijeenkomst maakte ik kennis met de stichting Gedenkstenen Joods Apeldoorn, een werkgroep die zich richt op het leggen van kleine gedenkstenen op schijnbaar ‘willekeurige’ locaties in de stad. Ik was er wel eens voorbijgelopen, begreep de bedoeling, maar kende niet altijd de achterliggende, vaak schrijnende verhalen. Je staat er niet bij stil.
Ik was in staat vanuit mijn fractie een voorstel te mogen doen de stichting financieel te compenseren voor alle stenen die Apeldoorn gelegd zijn en die nog worden gelegd. Want ondanks dat de stenen tegen een gereduceerd tarief worden geleverd, gegraveerd en door enthousiaste vrijwilligers worden geplaatst is het niet gratis. Tienduizenden euro’s zijn uitgegeven om in vele ceremonies stenen ter herinnering aan vele Joodse Apeldoorners een plekje te geven. Het was fijn om te kunnen helpen dit te financieren, want ik stond er tot dan toe niet bij stil.
Het eerste emotionele debat van juni 2022 werd opgevolgd door meer gesprekken in de Apeldoornse synagoge aan de Paslaan. Normaal gesloten, maar voor deze gelegenheid geopend. Daar leerde ik in een bijzondere kennismaking niet alleen over de rituelen en symbolen van het Joodse geloof, maar ook over het diepe gevoel van verschillende emoties die zijn achtergebleven. De verhalen zijn juist in de huidige tijd van oorlog in het Midden-Oosten weer ongelooflijk. Je staat er niet bij stil.
Ik sprak later echter ook met vele herdenkingsorganisaties in Apeldoorn om de toekomst van het herdenken veilig te stellen. Het maakte me duidelijk dat er vele vormen van verdriet zijn, vele vormen van eigen identiteiten die – begrijpelijk – bezit willen nemen en houden van hun eigen gevallen naasten. Het eigen verdriet. En aandacht willen blijven geven vanuit betrokkenheid. Ik begreep dat heel goed en besefte ook dat ieders rouw een eigen kleur en karakter kent. Toch probeerde ik de verschillende groepen te stimuleren hun herdenking te verbinden, te vermengen en samen te brengen. Met het afnemen van het aantal nabestaanden is het belangrijk dat de verhalen gekoesterd worden, verteld blijven worden en jaarlijks benoemd worden.
Het is onbestaanbaar dat er anders niemand meer zou zijn die bepaalde groepen nog in herinnering brengt. Er niet meer bij stil staat.
Dat samenbrengen is lastiger dan ik dacht. Het vergt moed, loslaten. Het is pijnlijk. En daarmee laat het zich niet afdwingen. Er is dus tijd voor nodig. Misschien dat richting de 80ste herdenking in 2025 de juiste stappen kunnen worden gezet om alle stichtingen samen te brengen en zo de herdenkingen van allen een blijvende plek te geven in onze gedachten.
Terug naar de gedenkstenen. Want ik heb een steen gelegd… Ik was in 2023 getuige van het leggen van een ‘struikelsteen’ voor het huis van mijn broer. De stenen markeerden de namen van de familieleden Seijffers. Samen met een schoolklas werd de historie van de familie Seijffers door de vrijwilligers benoemd. Er was een duidelijke verbinding met Het Apeldoornsche Bosch. Maar ook met het joodse geloof want Jacob Seijffers was immers godsdienstleraar in Het Apeldoornsche Bosch. Naast de vier gedenkstenen voor de familie die in Sobibor en Auschwitz omgebracht werden, legden alle leerlingen van deze schoolklas zelf ook een steentje op de gedenkplek. Een traditioneel Joods gebruik ter nagedachtenis aan de overledene.
Ik ben er inmiddels van overtuigd dat we gedenken en herdenken samen moeten doen. Verdriet en rouw kan draaglijker worden als je het deelt. Ik hoop dus dat we in de komende periode groepen samen kunnen brengen. Dat begint al in februari, als ik met de jongerenraad en de stichting Bevrijding ’45 op de locatie van Het Apeldoornsche Bosch in gesprek ga over herdenken in de toekomst. Een prachtig begin. Met een open einde.
Ik weet inmiddels ook waarom er kleine (kiezel)steentjes worden achtergelaten op gedenkplekken. Je ziet het overal en dat gebeurt al heel lang. Het is het bewijs dat herinneringen nog bestaan. Dat mensen daadwerkelijk hebben stilgestaan. Telkens weer. Sta er eens bij stil. Ook als de toekomst nooit meer hetzelfde is.
Hans van Gerrevink is sinds april 2022 in de rol van fractievertegenwoordiger lid van de fractie van het CDA Apeldoorn. Als geboren en getogen Apeldoorner werkend aan de ontwikkeling van de gemeente, haar dorpen en inwoners vanuit de kernwaarden van deze partij. Hans is 54 jaar, is getrouwd en heeft twee kinderen. Naast zijn politieke werk is hij primair werkzaam bij het hoofdkantoor van uitvaartorganisatie Monuta.
